Doğada Yapılan Sportif Etkinler
Doğada yapılan sportif etkinler “doğa sporları”, “açık alan rekreasyonu”, “macera sporları”, “macera rekreasyonu”, olmak üzere içinde bulundurdukları risk faktörlerine ve kullanılan yardımcı unsurlara bağlı olarak değişik isimlerle sınıflandırılmıştır.
Dağ tırmanışı, kaya tırmanışı, oryantiring, mağaracılık, dağ bisikleti, kürek, yüzme, sörf, sualtına dalma, yelken, rafting, alp kayağı, kuzey kayağı, tur kayağı, snowboard, paraşüt, hand glading, cliff jumping ve yamaç paraşütü doğa sporları olarak ele alınabilir[1]. Doğa sporları insanın sahip olduğu bilgi, beceri ve kondisyonu ile hiçbir motor ve hayvan gücü desteği alınmaksızın, doğanın var olan potansiyel zorluk ve risklerine karşı mücadele etme ve yaşamı sürdürme etkinlikleri olarak tanımlanabilir. Doğada yapılan sportif etkinlikleri havada, karada ve suda yapılanlar şeklinde sınıflayabiliriz[2].
Son yıllarda tüm dünyada dağcılık ve dağ turizmine olan ilginin artması neticesinde, doğada yapılan spor etkinliklerine olan talepte de artış olmuş, bu durum doğa sporlarına yönelik üretilen malzemelere olan ihtiyacı da arttırmıştır. Doğa sporlarında özellikle dağcılık sporunda, kullanım amacına göre çeşitli malzemelere ihtiyaç duyulmaktadır. Bu ihtiyacı gören üretici firmalar günümüzde piyasaya çok çeşitli malzemeyi arz etmektedir.
Dağcılık Malzemeleri ve Standartlar
Dağcılık veya endüstriyel amaçlı tırmanma ve benzer faaliyetlerde, düşme ve kaymaya karşı koruma amaçlı olarak kullanılan emniyet ipleri, yardımcı ip (halat), kuşaklar, düşme önleyiciler ile bağlayıcılar ile diğer çeşitli dağcılık ekipmanları çeşitli yerli ve yabancı firma tarafından üretilebilmekte veya ithal edilmek suretiyle yerel piyasaya arz edilebilmektedir. Bu malzemelerin ne şekilde üretilecekleri, deney metotları ile güvenlik kuralları, sadece spor kulüpleri ile endüstriyel işletmeleri ilgilendiriyor gibi gözükmekte ise de, bu ürünler, sporcu dağcılar ile endüstriyel dağcılar açısından hayati öneme sahiptir. Riskin varlığı ve ciddiyeti dikkate alındığında dağcılık ile ilgili malzemelerin belli standartları taşımaları riskin bertaraf edilmesi açısından zorunludur.
Dağcılık malzemeleri belli standartlara sahip olmalıdır. Her hangi bir dağcılık malzemesinde, kullanıcıya şu kıstasların açıkça deklere edilmiş olması gerekir[3].
a)Markanın adı
b)Malzemenin adı
c)Üretim yılı
ç)Ağırlığı
d)Çekeri
e)Kullanım süresi
f)Kullanım kılavuzu (koşulları)
g)Malzemenin içeriği
Dağcılık malzemeleri ulusal ve/veya uluslararası kabul görmüş normlara uygun olmalıdır. Bu normları önem sırasına göre şu şekilde sıralayabiliriz[4].
1)UIAA-Uluslararası Dağcılık Federasyonu normları
2)CEN-Birleştirilmiş Avrupa normları,
3)EN-Avrupa normları,
4)CE-Avrupa Komitesi normları
Ulusal mevzuata bakıldığında, Türkiye’deki her türlü madde ve mamulleri ile usul ve hizmet standartlarını “Türk Standartları Enstitüsü” yapar ve yalnız Türk Standartları Enstitüsü tarafından kabul edilen standartlar “Türk Standardı” adını alır. Bu Standartlar ihtiyari olup; standardın ilgili olduğu Bakanlığın onayı ile mecburi kılınabilir. Bir standardın mecburi kılınabilmesi için “Türk Standardı” olması şarttır (132 SK., Md.1)[5].
Ormanlık ve dağlık alanlar nitelik ve nicelik açısından en fazla öneme sahip açık hava spor kaynaklarının başında gelmektedir. Dağcılık sporları açık hava sporları arasında yer alır ki, açık hava ve su sporları ekipmanlarına ilişkin güvenlik kuralları ve deney metotlarına ilişkin olarak; TSE Teknik Kurulu tarafından yapılan çalışmalar neticesinde, dağcıyı koruyan güvenlik sistemleri ile ilgili “Dağcılık Teçhizatı”, “Dağcılık Donanımı” veya “Kış Sporları Donanımı” gibi başlıklar altında yayınlanmış birçok standart bulunmakla, bunların Türkçe ve İngilizce isimleri yayınlanma tarihlerine göre aşağıda sırasıyla verilmiştir.
| S.No | TSE Standardı | |||
| Yayınlanma Tarihi | No’su | Türkçe Adı | İngilizce Adı | |
| 1 | 3.07.2007 | TS EN 565 | Şerit (bant) | Tape |
| 2 | 3.07.2007 | TS EN 566 | Kemerler | Slings |
| 3 | 3.07.2007 | TS EN 569 | Kancalar | Pitons |
| 4 | 31.01.2008 | TS EN 12278 | Makaralar | Pulleys |
| 5 | 29.04.2008 | TS EN 959 | Kaya demirleri | Rock anchors |
| 6 | 12.04.2011 | TS EN 893:2010 | Kramponlar | Crampons |
| 7 | 12.04.2011 | TS EN 958:2006+A1:2010 | Tırmandırmada kullanılan enerji absorplama sistemleri | Energy absorbing systems for use in klettersteig (via ferrata) climbing |
| 8 | 5.06.2012 | TS EN 12492 | Dağcılar için başlıklar | Helmets for mountaineers |
| 9 | 10.04.2013 | TS EN 15151-1:2012(EN) | Frenleme tertibatları – Kilitlenmesi elle kontrol edilen frenleme tertibatları | Braking devices – Part 1: Braking devices with manually assisted locking |
| 10 | 12.06.2013 | TS EN 12275 | Bağlayıcılar-bağlantı halkaları | Connectors |
| 11 | 12.06.2013 | TS EN 567:2013 | İp kenetleri | Rope clamps |
| 12 | 12.06.2013 | TS EN 12275:2013 | Bağlantı halkaları | Connectors |
| 13 | 12.06.2013 | TS EN 15151-2:2012 | Frenleme tertibatları – Bölüm 2:Elle kontrol edilen frenleme tertibatları | Braking devices – Part 2: Manual braking devices |
| 14 | 13.02.2014 | TS EN 12270 | Takozlar | Chocks |
| 15 | 13.02.2014 | TS EN 12276 | Sürtünme ankrajları | Frictional anchors |
| 16 | 18.02.2015 | TS EN 564 | Yardımcı ip (halat) | Accessory cord |
| 17 | 27.08.2015 | TS ISO 11110 | Kayak/bot/bağlama elemanı fonksiyonel biriminin ayarlanması için | Test devices for the setting of the functional unit ski/boot/binding |
| 18 | 23.10.2015 | TS EN 13089:2011+A1 | Buz aletleri | Ice-tools |
| 19 | 18.04.2016 | TS EN 568 | Buz mahmuzları | Ice anchors |
| 20 | 9.12.2016 | TS EN 892:2012+A1 | Dinamik dağcılık halatları | Dynamic mountaineering ropes |
| 21 | 20.03.2017 | TS EN 16716 | Çığ hava yastığı sistemleri | Avalanche airbag systems |
Kaynak: https://intweb.tse.org.tr/standard/standard/standardara.aspx
Sonuç
Dağcılık sporu ve endüstriyel amaçlı tırmanışlarda amacına uygun olarak yüzlerce malzeme kullanılmakla, ihtiyaç duyulan bu malzemelerin UIAA, CEN, EN ve CE normlarını ihtiva etmeleri önem taşır. Dağcılık malzemeleri ile ilgili TSE standardı yapılırken, güvenlik kuralları ve deney metotlarına ilişkin uluslararası uyumlaştırma uygulamasında EN (Avrupa) normlarının dikkate alındığı söylenebilir.
-/-
KAYNAKÇA
[1] Demirhan, G. (2003). Doğa Sporlarına İlişkin Riskin Algılanması. Spor Bilimleri Dergisi. 14 (1): 1-13.
[2] Koçak,F. ve Balcı, V. (2010). Doğada Yapılan Sportif Etkinliklerde Çevresel Sürdürülebilirlik. Ankara Üniversitesi Çevrebilimleri Dergisi 2(2), s.213-222.
[3] Dönmezoğlu,H.(2017) “Dağcılık Malzemeleri – Sunu”, Türkiye Dağcılık Federasyonu Yaz Temel Eğitimi 1. Bölge B Grubu – Aydın (8-14 Nisan).
[4] Aynı.
[5] 132 Sayılı Türk Standardları Enstitüsü Kuruluş Kanunu
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
“Dağcılık Malzemeleri Açısından TSE Standardı” başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Mürşidin Demircan’a aittir ve makale, yazarı tarafından (http://www.mursidindemircan.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.