Yazar: Mürşidin Demircan
Türkiye’de astronomiyi geliştirmek için 1978 yılına kadar sergilenen arayışlar, Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu (TÜBİTAK)’ın katkısı ile Ulusal Gözlemevi fikri etrafında birleştirilmiş, bu konuda yapılmış toplantılarda üst örgütlenmenin yararlılığında ve üst örgütün çekirdeğinin de Ulusal Gözlemevi olması gerektiğinde fikir birliği oluşmuştur. 1979 Haziran ayında TÜBİTAK desteğinde bir Uzay Bilimleri Araştırma Ünitesi kurulmuş ve bu ünite çerçevesinde Ulusal Gözlemevi yer seçimi çalışmalarına başlanmıştır.
1982-1986 yılları arasında, önceden seçilen dört ayrı dağda, gece ve gündüz bulutluluk, sıcaklık, nisbi nem, rüzgâr hızı ve yönü gibi meteoroloji gözlemleri ile yıldız görüntüsünün yer atmosferi tarafından oluşturulan açısal çapı, bir başka deyişle “astronomik görüş” ölçümleri yapılmış. Ölçülen kemiyetlerin günlük, aylık ve yıllık değişimleri incelenmiş ve dağlar karşılaştırılmıştır.
Karşılaştırma sonunda; Antalya’nın 50 km batısında, Beydağları üzerinde 2.547 m yükseklikteki Bakırlı Tepe’nin hemen her bakımdan üstün olduğu sonucuna 1986 yılında ulaşılmış, bu alan TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi (TUG) yeri olarak seçilmiş bu sonuç yurtiçi ve yurtdışı yayınlarla duyurulmuş, 1992 yılında Ulusal Gözlemevi’nin kurulması Devlet Planlama Teşkilatı destekli bir projeye dönüştürülmüştür.
1993 yılında altyapı çalışmalarına başlanmış, kuruluşuna müteakiben Hollanda’nın Utrecht Üniversitesinden gözlem zamanı karşılığı – verilen 40 cm ayna çaplı bir teleskop ve fotometresi ile Rusya’da yapımı biten yine gözlem zamanı karşılığı verilen 150 cm çaplı bir başka teleskop Antalya’ya getirilmiş, 1997’de resmen açılmış ve Eylül 2000’de düzenli bilimsel gözlemlere başlamıştır.
TUG’da meteorolojik parametrelerinin düzenli izlenmesi ve kayıtlarının tutulması amacıyla, modern bir meteoroloji istasyonuna gereksinim duyulmuş, bu bağlamda, yüksek duyarlık ve doğruluğa sahip sensörler ile özel tasarım fiber optik tabanlı rüzgâr yön ve rüzgâr hız sensörlerinden oluşan bir meteoroloji istasyonu da gözlemevinin olanakları ile gerçekleştirilmiştir. Ayrıca, bu sistemin tüm sinyal iletim sistemleri, klasik bakır telli sinyal iletim kabloları yerine, çevresel statik yüklerden etkilenmeyecek şekilde fiber optik tabanlı olarak gerçekleştirilmiştir.
2.547 m yükseklikte gözlemevinin kurulu olduğu bölgenin sıra dışı hava durumu koşulları ve bölgenin yıldırım/statik gibi etkiler bakımından oldukça aktif olması nedeniyle, bu sistemde özel tasarım yapıları kullanılmıştır.
İlk yer seçimi yapıldığı sırada ve daha sonra gözlemevinin kurulduğu dönemde de hiçbir ışık kirliliğinden etkilenmeyen TUG, günümüzde genişleyen kent Antalya’nın ışıklarını da doğrudan görmeye başlamıştır. TUG Temmuz ayının son günlerinde çocuklara ve gençlere yönelik geleneksel hale dönüştürdüğü Gökyüzü Gözlem Şenliği’ni de yapmaktadır.
– / –
Not: Teleskoplar ve diğer teknik-idari bilgiler ile gözlemevinde sürdürülmekte olan projeler hakkındaki bilgilere ve meteoroloji verileri HTML sayfasına, TUG’un resmi internet sitesinden erişilebilir.
Kaynakça:
Avcı, Z. (1993). Ulusal Gözlemevi Kuruluş Çalışmaları. Prof.Dr. Abdullah Kızılırmak Sempozyumu. 3 Aralık 1993, Bornova-İzmir.
Avcı, Z. (1999). Yitirilen Gökyüzü. Bilim Teknik, Aralık, s.58. (www.biyolojiegitim.yyu.edu.tr. (04.10.2016)).
Koçak, M., Selam, S.O. ve Keskin, V. (2004). Tug -Tübitak Ulusal Gözlemevi Meteoroloji Sistemi. “XIV. Ulusal Astronomi Kongresi” 31 Ağustos – 4 Eylül 2004. Kayseri.
Özışık, T. (2012). TÜBİTAK Ulusal Gözlemevinde Geliştirilen Robotik Teleskop: RT40. Türkiye’deki Teleskoplarla Bilim Sempozyumu. İstanbul,s.122-127. (www.astronomi.istanbul.edu.tr (04.10.2016)).
Avcı, Z. (2014). 17. Ulusal Gökyüzü Gözlem Şenliği’nin Ardından. Türk Astronomi Derneği Elektronik Bülteni. Ağustos: 2014, S.56, s.4-5.
Parmaksızoğlu, M. (2014). T60 Teleskobu: Robotik Çalışma Prensipleri Ve Modernizasyonu. Başuzmanlık Tezi. Türkiye Bilimsel Ve Teknolojik Araştırma Kurumu TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi. Şubat, Antalya.
Bu makaleden kısa alıntı yapmak için alıntı yapılan yazıya aşağıdaki ibare eklenmelidir:
“Beydağları – Bakırlı Dağ Zirvesindeki TÜBİTAK Ulusal Gözlem Evi” başlıklı makalenin tüm hakları yazarı Mürşidin Demircan’a aittir ve makale, yazarı tarafından (http://www.mursidindemircan.com) kütüphanesinde yayınlanmıştır.
Bu ibare eklenmek şartıyla, makaleden Fikir ve Sanat Eserleri Kanununa uygun kısa alıntılar yapılabilir, ancak yazarının izni olmaksızın makalenin tamamı başka bir mecraya kopyalanamaz veya başka yerde yayınlanamaz.